Balat: Living Together/Birlikte Yaşamak adlı kitapta araştırmacılar Diana Yayloyan, Mete Ulutaş ve Leon Aslanov’un yaptığı “Ermeni Balat’ın Hafızasının İzini Sürmek: Khorenyan Okulu ve Surp Hraşdagabet Kilisesi” araştırmasında geçmişte Khorenyan Okulunda okumuş kişilerin tanıklıklarına da yer veriliyor. Kitapta sözlü tarih çalışması yapılan, 1960’lı yılların başında Khorenyan Okulu öğrencilerinden olan Romanos Vartkes Cezveciyan, okulu ve öğrencilik yıllarını şöyle hatırlıyor: “Sınıfımız kalabalık değildi. Hatta Surp Hraşdagabet Kilisesi’nin yöneticileri bile, iki kız kardeş ve erkek kardeşleri, Khorenyan Okulu mezunuydu. Okul, kilisenin arka bahçesinde ahşap bir binaydı, ama o bina… hangi yıldı hatırlamıyorum… yangında zarar gördü ve yıkıldı. 1920’lerden önce Khorenyan Okulu güzel bir binaydı. 1920’lerden sonra okul, benim de okuduğum Kilise’nin bahçesine taşındı.”
Romanos, annesi ve 2 erkek kardeşinin de Khorenyan Okulu’nda okuduğunu aktarıyor: “Bütün ailem Khorenyan’da okudu. Edirnekapı yakınlarında yaşıyordum ve her gün okula oradan gittim, okul 15-20 dakika yürüme mesafesindeydi. Khorenyan’daki eğitimimin ikinci yılında, soğuk kış günlerinde, okula gidip dönmek zor olduğu için sağlık sorunları yaşadım. Annem beni Hasköy- Halıcıoğlu’ndaki Nersesyan Yatılı Ermeni İlköğretim Okulu’na götürmeye karar verdi, ilköğretimi orada tamamladım.” Romanos’un okul arkadaşı Garbis ile bir araya geldiklerinde hatırladığı, aslen Ermenice olan Khorenyan Okulu marşı ise şöyle: Biz Khorenyan öğrencilereyiz Merve bahçesinde parlayan çiçekleriz Eğitimin muazzam çiçeklerinden Bu bahçeden buketler bağlarız
Kitapta ayrıca Khorenyan Okulunun 1924-1933 yıllarını kapsayan bültenine de yer verilmiştir: 1924’ün sonunda, Khorenyan Koleji orta ve üst sınıfları kaldırmak zorunda kaldığında, Khorenyan’ın 5-6 yıl üst sınıflar olmadan programlarını sürdürmesi kararı alındı. Bu süre zarfında Balat’ta ilkokul seviyesindeki çocuklar, en önemli ilkokul eğitiminden mahrum kalarak işe (zanaat vb.) dalmak zorunda kalacaklardı. Bunun dışında kalan birkaç varlıklı ailenin çocukları uzak mesafe ve yaş uyuşmazlıkları nedeniyle uzaktaki okullara gideceklerdi. 1928-1929. Sömestr sonunda, Khorenyan bize teslim edildiğinde, okul, anaokulu bölümü dahil 48 öğrenciye sahipti. Bu dönemde okul, aralık ayında yeniden açılmasına rağmen, tatmin edici bir sonuç elde etti.
1929-1930. Öğrenci sayısı 63’e yükseldi. Ancak kolej seviyesi aynı kaldığı için bazı öğrencilerimiz Khorenyan’ı bırakmak zorunda kaldı. 1930-1931. 3. sınıfın kurulmasının gerekliliğine oybirliğiyle karar verilerek İlçe Meclisi’ne başvuru kararı alındı. Kısa süre sonra 3. Sınıfın açılmasıyla birlikte Khorenyan’daki öğrenci sayısı 89’a yükseldi. Yılbaşı arifesindeki Cuma, ailelerin, semt sakinlerinin ve destekçilerin onuruna zengin programlı bir okul festivali düzenlendi. O yıl okulun tadilat ihtiyacını, özellikle eski sıraları ve çeşitli okul gereçlerinin eksikliğini, görerek bir vapur turu organize etmeye karar verdik. Bu vesileyle, her daim öne çıkan, el ele veren, maddi ve manevi destekleriyle katkıda bulunan, okulu seven, enerjik semt gençlerine bir çağrı yapıldı. Organize ettikleri dans turuyla büyük bir katkı sağlandı. Turdan elde edilen gelir (300 altından fazla) amacına uygun kullanıldı.
1931-1932. Balat’ta Ermeni eğitiminin ilerlemesini sağlamak için bütçede küçük bir artış yapılması ve 4. sınıfın açılması kararı alındı. Öğrenci sayısı 97’ye çıktı. Khorenyan Okulu, Balat Ermeni cemaatinin özverisi ve ilgisinin sonucunda, Balatlı çocuklara eğitim verme misyonunu yerine getirerek yıldan yıla büyümeye devam etti. 1932-1933. Bu yıl, 5. sınıfların eklenmesi ve artan öğretmen kadrosuyla Balat mükemmel bir ilkokula kavuştu. Öğrenci sayısı 130’a çıktı. Görsel ve Metin Kaynağı için Bknz: Diana Yayloyan, Mete Ulutaş, Leon Aslanov, “Ermeni Balat’ın Hafızasının İzini Sürmek: Khorenyan Okulu ve Surp Hraşdagabet Kilisesi”, Balat: Living Together/Birlikte Yaşamak içinde s.118-173; Kolektif monograf, Tigran Amiryan, Sona Kalantaryan, Gizem Kıygı (hazırlayanlar), CSN Lab., Erivan, 2022.
